کتاب ورقه و گلشاه

«ورقه» و «گلشاه» نام دو دلداده است که طی فراز و نشیب ها و اتفاقات گوناگون در پیچ و تاب روزگار، در راه عشق خویش استوار می مانند...

ورقه و گلشاه از نخستین منظومه های داستانی فارسی در سدهٔ چهارم و اوایل سدهٔ پنجم هجری است. عیوقی داستان ورقه و گلشاه را از داستان های عربی برگرفته بود و سرچشمهٔ آن را با سرچشمهٔ عربی داستان لیلی و مجنون نظامی یکی دانسته اند.

ورقه و گلشاه با داستان عاشقانه و کهن عروه و عفرا که در سدهٔ چهارم معروف بوده همانندی و نزدیکی دارد. منظومه ورقه و گلشاه عیوقی داستان دلدادگی عاشق و معشوق است و با زبانی ساده و بی پیرایه بیان شده، در حالی که در منظومه لیلی و مجنون نظامی با استعاره و کنایه و انواع آرایه های بدیعی بازگو شده است.

طبق نوشتهٔ خود عیوقی، داستان اثر بر اساس عروه و عفراست که طی ماجراهایی بس شگفت و غم انگیز به وصال هم نمی رسند؛ اما عیوقی انتهای داستان را تغییر داده است و با معجزه پیامبر (ص) و لطف الهی، آن دو را دوباره زنده می گرداند.

تاریخ ایجاد داستان ورقه و گلشاه به شکل منظومه دقیقا معلوم نیست اگر ابو حرزه جریر شاعر دوره اموی ان را به نظم درآورده باشد نخستین شاعر در این کار خواهد بود و در زبان فارسی نخستین شاعری که آن را به نظم در آورده عیوقی در نیمه اول سده پنجم هجری در غزنه بوده است.

عَیّوقی از شاعران پارسی گوی دربار سلطان محمود غزنوی بود. وی به خاطر سرودن منظومهٔ عشقی وَرْقه و گُل شاه معروف است ولی از چند و چون زندگی او آگاهی زیادی در دست نیست. او مثنوی دیگری در بحر رمل مسدس و قصایدی نیز داشته است.

از ابیات این منظومه است:

سخن بهتر از گنج آراسته
سخن بهتر از نعمت و خواسته
سخن بر تن مرد پیرایه بس
سخن مر سخن گوی را مایه بس
که ناید دگر زآسمان جز سخن
ز دانا سخن بشنو و گوش کن
سخت کوه را سوی هامون کشد
سخن مرد را سر به گردون کشد
سخن ره نماید به سوی بهشت
سخن بر تو نیکو کند کار زشت