کتاب میان رشتگی: تاریخچه، نظریه و عمل

کتاب حاضر مجلد شماره 6 از سری 9 جلدی کتاب های موسوم به «دانش ترکیبی» تالیف یا ترجمه منصور متین است.

نسخه اصلی کتاب که در زمرۀ برجسته ترین آثار از ادبیات مربوطۀ رویکرد میان رشته ای می باشد، با مشخصات زیر منتشر شده است: Klein, Julie. T. (1990). Interdisciplinarity: History, Theory, and Practice. Detroit: Wayne State University

نویسندۀ کتاب، خانم جولی تامپسون کلاین، پژوهشگری نام آشنا در مطالعات میان رشته ای به شمار می رود که دارای تألیفات فراوان و سوابق عدیده در این زمینه است. به جرات می توان گفت کمتر مقاله و نوشته میان رشته ای وجود دارد که از ارجاع به آثار او بی نیاز، یا نسبت به نظراتش بی اعتنا باشد. او سال ها ریاست مشهورترین انجمن میان رشته ای دنیا یعنی انجمن (AIS) آمریکا را بر عهده داشته و مدتی هم سردبیر ژورنال معروف این انجمن بوده است.

با این وصف، کتاب ایشان در زمرۀ مهم ترین آثار از ادبیات مربوطۀ رویکرد میان رشته ای است که محتوای آن با نگاهی به وضعیت این رویکرد در دهۀ 90 میلادی تنظیم شده است. در آن زمان، این جریان علمی هنوز در کشورهای توسعه یافته در حال تکمیل و گسترش بود.

از این لحاظ، ضمن آن که مطالب آن در اشاره به دیدگاه ها، برنامه ها و محققان پیشرو در این حوزه از جامعیت کافی برخوردار است، متناسب با وضعیت کنونی مطالعات میان رشته ای در کشور ما بوده و - به زعم مترجم - برای متولیان مراکز تحقیقی و آموزشی و سایر کسانی که دغدغۀ پیشرفت نهادهای علمی و آموزشی دارند، قابلیت استفاده دارد. همچنین، در مباحث نظری آن نکات قابل تأملی هست که برای گروه ها و افرادی که فارغ از تکلیف و اجبارهای دانشجویی یا دغدغه های ارتقای شغلی به فهم مبانی «میان رشتگی» علاقه مندند، مفید خواهد بود.

البته، در ورای این ها دلیل مهم تری نیز برای مطالعۀ کتاب وجود دارد:

ماجرا از این قرار است که گفتمان میان رشتگی در کلیت خود موجب صف بندی دو گانه ای از محققان و صاحب نظران این حوزه شده است. گروهی که علایق ذهنیت گرایانه تری دارند، میان رشتگی را در راستای اهداف بلندی مانند تحول در دانش و آگاهی بشری دیده اند. این دسته با عنوان کلیت گرایان یا تعمیم گرایان (generalists) شهرت دارند.

گروهی دیگری که تمایلات عینیت گرایانه در ایشان بیشتر است، میان رشتگی را ابزاری در راستای حل مشکلات روزمرۀ اجتماعات بشری تلقی می کنند. این دسته که همچنان به روشمندی تجربی و اثباتی مقید می مانند بیشتر در جزئیات فرآیندهای ترکیب و تلفیق توجه نشان می دهند. از این بابت، به تلفیق گرایان (integrationists) شهرت دارند.

مترجم کتاب (منصور متین) قبلا در کتاب «تفکر میان رشته ای» و همچنین در کتاب «پیچیدگی و میان رشتگی» چنین تقابلی را تا اندازه ای توضیح داده است. اما با ترجمه و انتشار کتاب هایی مرتبط با «میان رشتگی» در کشورمان که اغلب صبغۀ تعمیم گرایانه دارند، چنین به نظر آمد که مرور مبانی نظری رویکرد «گرا» آن هم از منظر جولی کلاین (به عنوان یک تلفیق گرا) نیز می تواند برای اهل علم و دانش پژوهان بسیار مثمرثمر باشد.

یادآوری اینکه، آثار دیگری از جولی کلاین نیز توسط مترجم منتشر گردیده است که می تواند در فهم مطالب موجود و کلا گفتمان میان رشته ای موثر واقع شود.