امتیاز
5 / 0.0
نظر شما چیست؟

معرفی کتاب در آینه ایرانی

کتاب در آینه ایرانی: تصویر غرب و غربی ها در داستان ایرانی اثر محمدرضا قانون پرور، در عبور از دوره های تاریخی، فهم ایرانیان از غرب را می کاود و به تدریج به نوعی تقسیم بندی درباره گفتمان های موجود در متون ادبی می پردازد.

این استدلال که ادبیات مدرن فارسی در سنت غرب ریشه دارد تا حدودی درست به نظر می رسد. هرچند میراث غنی فرهنگی و ادبی فارسی، ناگزیر تأثیر خود را مستقیم یا غیرمستقیم بر آثار معاصر هنرمندان ادبی ایران بر جای گذاشته است، ولی تأثیر عمیق غرب بر این ادبیات را نیز می توان به سادگی نشان داد.

محمدرضا قانون پرو در کتاب در آینه ایرانی (In a Persian mirror: images of the West and Westerners in Iranian fiction) آورده است: واژه های غرب، غربی و باخترنشینان که در این نوشتار به کار رفته است، ممکن است نیازمند توضیحاتی باشد. غرب، موضوع اصلی این کتاب، همیشه با مرزهای جغرافیایی مشخصی تعریف نمی شود؛ چنان که گاهی به یک کشور به تنهایی اشاره دارد و گاهی در آثار ویژه مثلاً یک داستان، حتی شکلی تصنعی می گیرد.

واقعیت این است که «غرب» در ادبیات سیاسی ایران واژه ای نارسا و مناقشه انگیز است. نارسا از این جهت که دامنه ای وسیع از غرب وحشی در ادبیات مذهبی تا غرب مدرن در ادبیات جدید را در بر می گیرد. مناقشه انگیز نیز به این دلیل که یکی از درازپاترین جدال ها در میان روشنفکران ایرانی بر سر تعریف همین مفهوم درگرفته است؛ به نحوی که می توان ادعا کرد، در کنار مفاهیمی همچون دموکراسی، عقلانیت و مدرنیته، مفهوم غرب بیش از هر واژه دیگری موجب افتراق و جبهه گیری روشنفکران ایرانی و خلق گفتمان های متعدد شده است.

یکی از دلایل این امر آن است که غرب به عنوان یکی از کلمات کلیدی در فرهنگ سیاسی اجتماعی ایرانیان، موضعی متناقض نما اتخاذ کرده است. از یک سو، نخستین تجلیات خودآگاهی تاریخی ایرانیان در آینه غرب بازتابانده شد و در اصل این مدرنیته غربی بود که آنان را به درکی از هویت خود توانا ساخت؛ اما از سوی دیگر در چنین آینه ای، از همان آغاز، غرب ناپیدا به مثابه «دیگری» پیکره هویتی ایرانیان درآمد. به نوبه خود، بخشی از این موضع متناقض نما ناشی از این واقعیت است که اولین مواجهه ایرانیان با کشور های غربی در شرایط ناگوار تاریخی رقم خورد.

دقیقاً در همان زمان که مدرنیته در غرب در حال تکوین بود و بر خرابه های فئودالیسم اروپایی، بناهای جدیدی از عقلانیت و صنعت غربی بنیان می گرفت، چشم ایرانیان به واقعیت غرب گشوده شد؛ بنابراین نخستین آگاهی ایرانیان به ناتوانی های تاریخی خود از دریچه غرب بوده است؛ اما آگاهی های بعدی بسی جان فرسا تر بودند.

ایرانیان به زودی دریافتند که شکاف تاریخی میان آنان و غرب بسیار زیاد تر از خوش بینی هایی است که پدران روشنفکری از آن سخن گفته بودند. بنابراین بازاندیشی در بنیان های سنتی به مثابه راهی برای پر کردن این خلأهای تاریخی به حساب آمد، اما در جست وجوی ناکامی های تاریخی به تدریج واقعیت های دیگری گشوده شد و به ویژه در پاسخ به شرایط ناگوار محیطی، ایرانیان دریافتند که بخشی از عقب ماندگی های تاریخی را باید در آینه سلطه بیگانگان دید؛ بنابراین نگاه ایرانیان به غرب همواره مشحون از گزاره های متخالف شیفتگی، ضدیت، ستیز و همگونگی بوده است.

گزیده کتاب در آینه ایرانی 

به طورکلی، معین السلطان دیدی دوسویه را نسبت به امریکاییان و جامعه آن ها به نمایش می گذارد. از یک سو، امریکایی ها را به دلیل نوآوری ها و صنایعشان می ستاید و به طور تلویحی نظام حکومتی، اعتمادبه نفس و حس برابری شان را مورد تأیید قرار می دهد. برای مثال، او این واقعیت را ذکر می کند که مردم اجازه دارند در هفته به دیدن رئیس جمهور بروند و رئیس جمهور نیز به شکایات و دغدغه های آن ها گوش فرا می دهد.

وی همچنین تحت تأثیر موزه های متفاوت و دیگر ساختمان های عمومی قرار گرفته که به همت و تلاش مردم و اعانات آن ها برپا شده است. از سوی دیگر، اظهارنظرهای وی نسبت به مردم و رفتار آن ها اغلب تحقیرآمیز است. او در نیویورک با افراد بسیار قوی و سالم، و در عین حال بی ادب و گستاخ و به مراتب آزادتر نسبت به اروپاییان روبه رو می شود، اما اضافه می کند: بربریت آن ها [امریکاییان] به مراتب بیش از بربریت اروپاییان است.

او در فیلادلفیا، کودکانی را می بیند که بسیار بی ادب و غیرمتمدن هستند، به طوری که در کنار اسب گاری ها و کالسکه ها ترقه هایی را منفجر می کنند تا اسب ها بترسند و رم کنند. گوش دادن به دسته موسیقی در پارک عمومی به قدری برای وی گیرا و جذاب است که می گوید وقتی دسته موسیقی می نوازد نمی توانی به خودت اجازه دهی بیش از ده قدم از آن جا دور شوی.

معین السلطان مدعی است مردم امریکا متمدن نیستند و غیر از تعداد قلیلی، بقیه وحشی هستند. شخصی که از زندگی اش خوف دارد باید امیدوار باشد یک گوشه خلوت در پارک پیدا کند و در آن جا قدم بزند. علاوه بر این، او مشاهده می کند مردم فیلادلفیا دنبال تقلید از اروپاییان هستند، اما شکی نیست که آن ها ذاتاً گستاخ و بی ادب هستند.

سال نشر :
1393
صفحات کتاب :
260
کنگره :
PIR3853 /ت9‏‫‭ق2 1393
دیویی :
8‮فا‬3/009321821‬
کتابشناسی ملی :
3293323
شابک :
978-600-7212-00-4

کتاب های مشابه در آینه ایرانی