کتاب روش نقد لفظی احادیث در جواهر الکلام، به قلم دکتر علی اکبر حبیبی مهر از دانش آموختگان دانشگاه رضوی به همراه دکتر علی دلبری، دانشیار و دکتر سید جعفر علوی، استادیار دانشگاه رضوی به رشته تحریر درآمده است.
بیتردید، احادیث و روایات یکی از منابع مهم در علوم اسلامی است که علاوه بر ارائه و تبیین موضوعات دینی و فقهی، موضوعات مرتبط با دیگر علوم را نیز دربردارد و بسیاری از اطلاعات تاریخی و اجتماعی و طبی و علمی و فلسفی و کلامی را به ما منتقل کرده است.
نگاه موضوعی و روشمند به این گنجینۀ علمی بایستۀ پژوهش است تا بتوان از رهگذر دیدگاهها و شیوههای مختلف، به نتایج تازه دست یافت. در این مسیر دانشهایی همچون روایهالحدیث، درایهالحدیث و فقهالحدیث میتواند پژوهشگر را در این امر یاری رساند و حدیثپژوه در این دانشها شیوههای پردازش و بررسی حدیث را میشناسد و رویکردی انتقادی و سنجشی در حدیثپژوهی مییابد. این امر در بررسی روایات فقهی که یکی از پهنههای گستردۀ حدیثپژوهی است، اهمیت مضاعف مییابد، چراکه در آن، مبانی دینی و احکام شرعی مسلمانان ارائه و تبیین میشود.
«حدیث» صفت مشبهه از مادۀ «ح د ث» است. لغویان پیشین و پسین، آن را به معنای «جدید از اشیا»، «بودن چیزی که نبوده است» و «نقیض قدیم» دانستهاند. در مجمع البحرین آمده است: «سبب نامگذاری حدیث، نو شدن و پیدایش تدریجی آن است».
مادۀ «حَدَثَ» با نظیرهای آن، ریشهای مشترک میان زبانهای سامی دارد و به معنای «نو بودن و تازگی» است. نظیر آن در زبانهای سامی شمال حاشیهای چون اکدی و آشوری، شمال مرکزی چون اوگاریتی، عبری و آرامی، و جنوب حاشیهای چون سبایی و گَعزی دیده میشود و معنای این حد از اشتراک آن است که هزاران سال قبل از اسلام این ماده به این معنا کاربرد داشته است.
باید دانست واژۀ حدیث به معنای جدید و نوین، کاربرد خود را تا امروز در زبان عربی حفظ نموده است. همین معنای لغوی در معنای اصطلاحی لحاظ شده است، زیرا حدیث در عرف شرع به پیامبر اضافه میگردد و گویا چون در مقابل قدیم بودن قرآن (به باور اشاعره) اراده میشود، ازاینرو به آن، حدیث (امر نو و جدید) گویند.