کتاب نهاد عاقله از منظر قانون مجازات و فقه شافعیه pdf

امتیاز
5 / 0.0
خرید الکترونیکی (TEXT)
مطالعه در اپلیکیشن فراکتاب
ت 10,000
نظر شما چیست؟

نهاد عاقله از منظر قانون مجازات و فقه شافعیه 

نوشته ی فائزه پنق، ابتدا عاقله را از نظر اهل لغت و فقها تعریف می کند و بعد فروع و جزئیات آن در فقهای امامیه و فقه شافعی را مورد بررسی قرار می دهد و در پایان به مسئولیت عاقله و آثار اجتماعی و سیاسی و خانوادگی آن می پردازد.

اسلام در موارد قتل خطایی، مسئول پرداخت دیه را عاقله می داند، در قانون مجازات اسلامی نیز این بنیاد به رسمیت شناخته شده است. پرداخت دیه به وسیله ی عاقله از گذشته مورد اشکال واقع شده است. دین اسلام در موارد خاصی همچون قتل خطایی محض، نهاد عاقله را مسئول پرداخت دیه معرفی کرده است. این مطلب نه تنها مورد اجماع علمای امامیه، بلکه مورد اجماع تمام مسلمانان جز افراد اندکی مانند اصم و خوارج قرار گرفته است، بنابراین در اصل مشروعیت آن هیچ شک و شبهه ای وجود ندارد.

در حقوق اسلامی مبحثی به نام ضمان عاقله وجود دارد. ضمان یا مسئولیت عاقله بر اساس قرارداد اجتماعی بین افراد قوم در جامعه ی سنتی قبل از اسلام محسوب می شد که در زمان خود پشتوانه حقوقی داشت و پس از اسلام هم مورد امضای همراه قرار گرفت. موضوع مسئولیت عاقله در جرم های خطایی مورد بحث است و امروزه بیشتر در تصادفات رانندگی مشاهده می شود. چگونگی اجرای این حکم خود مشکلی دیگر است. زیرا اولا: در مواردی دستیابی به عاقله دشوار است. ثانیا: اگر عاقله وجود نداشته باشد یا فقیر باشد، بیت المال مسئول است و هزینه ای بر بودجه ی عمومی متحمل خواهد شد.

دین اسلام در مواردی خاص مانند قتل خطایی محض، نهاد عاقله را به عنوان پرداخت کننده دیه معرفی کرده است. این مطلب نه تنها مورد اجماع فقهای امامیه، بلکه مورد اجماع تمام مسلمانان جز افراد اندکی مانند اصم و خوارج قرار گرفته است. بنابراین در اصل مشروعیت آن هیچ شک و شبهه ای وجود ندارد. یکی از شبهات در مورد نهاد عاقله، تغایر آن با اصل شخصی بودن مجازات است. زیرا مجازات باید نسبت به مجرم اجرا شود و به افراد دیگر تسری پیدا نکند، در حالیکه در مسئولیت عاقله مجازات بر عاقله اعمال شده و مسئولیت متوجه شخصی غیر از جانی شده است.

عاقله در لغت نامه ی معین به معنای خویشان و نزدیکان قاتل که دیه یا خون بها بین ایشان تقسیم می شود و در لغت نامه ی دهخدا به معنای بستگان ذکور نسبی و یاد کسی که جوانی را گذرانده باشد گویند. عاقله افرادی اند که از طریق پدر، خویشاوند قاتل به حساب می آیند مانند برادران، عمو، دایی و فرزندان آن ها اگر چه هنگام پرداخت دیه، وارث نباشند.

در بخشی از کتاب نهاد عاقله از منظر قانون مجازات و فقه شافعیه می خوانیم

عاقل پرداخت دیه را بر عهده نمی گیرد مگر آنکه جنایت به حد معینی از دیه ی نفس برسد. عاقله از ارش موضحه که در آن پنج شتر است تا هرچه بالاتر رود ضامن است. یعنی از یک بیستم دیه به بالاتر. زیرا تحمل عاقله برای احتراز از ستم جانی است که پرداختن مال هنگفتی را به دوش او نگذارد، ولی هرگاه سبک و ناچیز باشد، اجحاف، و ستم به او نخواهد بود. موضحه آن جراحتی است که بر کسی وارد شود که تا به استخوان برسد و نیز روی استخوان ظاهر شود.

مشهور بین فقهای امامیه این است که عاقله اگر فقیر باشد، پرداخت دیه بر او واجب نیست. صاحب جواهر فرموده است: «من در این مساله مخالفی نیافتم.» محقق رحمه الله در شرایع الاسلام فرموده است: «نعم لا یتحمل الفقیر شیئا و یعتبر فقره عندالمطالبه و هو حولالحول.» بنابر نظر ایشان کسی که وقت مطالبه دیه - که سر سال است - غنی باشد، باید دیه را بدهد ولو اینکه قبلا فقیر باشد و اگر کسی قبل از زمان مطالبه غنی باشد، ولی وقت مطالبه فقیر باشد، تحمیل دیه بر او واجب نیست; بنابراین میزان غنی و فقیر بودن، هنگام مطالبه دیه است. بنابراین، همانطوری که کشف اللثام گفته است، اگر کسی فقیر باشد ولی بتواند کسب کند و دیه را بپردازد، بر او واجب نیست، بلکه میزان دارابودن بالفعل است; بر خلاف اهل سنت که می گویند اگر شخص فقیر قادر به کسب باشد باید دیه را بدهد.

صاحب جواهررحمه الله گوید: «از دیدگاه بسیاری از فقهای امامیه استفاده می شود که این حکم نزد امامیه مفروغ عنه بوده و کسی در آن تردید نکرده و مورد تسالم اصحاب بوده است. از فقهای معاصر هم امام خمینی (ره) و آیت الله گلپایگانی قدس سره در کتاب مجمع المسائل همین نظر را اختیار کرده اند. نسبت به قدمای اصحاب هم ظاهرا یا فتوا مشهور بوده است و یا (بالاتر از مشهور) در حدی بوده است که مخالفی پیدا نشده است.

صفحات کتاب :
149
کنگره :
‏‫‬‮‭BP195/7‏‫‬‭
دیویی :
‏‫‬‮‭‬‭297/375
کتابشناسی ملی :
5758693
شابک :
978-622-229-074-0
سال نشر :
1398

کتاب های مشابه نهاد عاقله از منظر قانون مجازات و فقه شافعیه