در این مطلب به این سوال پاسخ میدهیم که تقریظ رهبری به چه معناست و رهبر چه کتابهایی را تفریظ می کنند. لیستی کم نظیر از کتابهای تقریظ شده توسط مقام معظم رهبری(مدظله العالی) در قالب های الکترونیک، صوتی و چاپی را هم در اختیار شما قرار میدهیم.
تقریظ رهبری: تعریف، جایگاه و کارکردهای یک سنت فرهنگی احیا شده
در طول سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آثار متعددی در حوزهی دفاع مقدس، مقاومت و ارزشهای انقلاب به نگارش درآمده است. بسیاری از این آثار، بازتابدهندهی تجربههای ناب انسانهایی هستند که در مسیر ایمان، ایثار و مجاهدت گام برداشتهاند. مقام معظم رهبری (مدظلهالعالی) به عنوان رهبر فرهنگی و فکری جامعه، توجه ویژهای به اینگونه آثار داشتهاند و در مواردی، پس از مطالعهی دقیق برخی کتابها، یادداشتی کوتاه و عمیق در ستایش و تأیید آن نوشتهاند که از آن با عنوان «تقریظ» یاد میشود.
تقریظهای رهبر انقلاب تنها چند سطر تحسین یا تمجید نیستند؛ بلکه در واقع نگاه فرهنگی، ادبی و معرفتی ایشان به یک اثر را نشان میدهند. این یادداشتها در سالهای اخیر به یکی از شاخصترین نشانههای تأیید و معرفی کتابهای ارزشمند تبدیل شدهاند و نقش مهمی در ترغیب مردم به مطالعه و گسترش فرهنگ کتابخوانی ایفا کردهاند. در این مقاله، ضمن بررسی معنای تقریظ و جایگاه آن، به بررسی ابعاد و اهمیت آن خواهیم پرداخت.
معنای لغوی و اصطلاحی تقریظ
تقریظ واژهای عربی مأخوذ از «قَرَظَ»، در لغت به معنای مدح و ستایش است، اما در اصطلاح ادبی نوشته یا یادداشتی کوتاه در ستایش اثر یا نویسنده، معمولاً در ابتدای کتاب نوشته میشود.
تقریظ رهبری چیست و چه جایگاهی دارد؟
پرسش این است که تقریظ رهبری دقیقاً چیست و چه جایگاهی دارد؟ سنت تقریظنویسی، اگرچه پیشینهای دیرینه در ادبیات فارسی دارد، اما در شکل امروزی آن از اواخر دهۀ ۱۳۶۰ و اوایل دهۀ ۱۳۷۰ با ابتکار مقام معظم رهبری احیا و نهادینه شد. ایشان که از سالهای پیش از انقلاب به عنوان یکی از چهرههای ادبی و فرهنگی شناخته میشدند، همواره دغدغه گسترش فرهنگ مطالعه، بهویژه در حوزه ادبیات انقلاب و دفاع مقدس را داشتهاند. حضور سالانۀ ایشان در نمایشگاه بینالمللی کتاب و سخنانشان درباره آثار متنوع، نشاندهندۀ همین روحیۀ فرهنگی است.
تقریظهای مقام معظم رهبری بر کتابها، از جمله پدیدههای فرهنگی ارزشمندی هستند که در سالهای پس از انقلاب اسلامی جایگاه ویژهای در عرصۀ ادبیات و فرهنگ کشور یافتهاند. این تقریظها، که بهصورت یادداشتهایی تحلیلی، تمجیدی و الهامبخش در ابتدای آثار منتشر میشوند، تأییدی بر ارزش محتوایی و فرهنگی کتابها بوده و مخاطبان را به مطالعۀ آنها تشویق میکنند.
کتابهایی که مورد توجه رهبر انقلاب قرار گرفته و تقریظی بر آنها نوشته شده است، معمولاً آثاری هستند که از جایگاه والایی در حوزههای مختلف، بهویژه فرهنگ مقاومت، دفاع مقدس، دین، معنویت و مسائل اجتماعی برخوردارند. این آثار نهتنها روایتگر بخش مهمی از تاریخ و هویت ملیاند، بلکه حامل پیامهایی هستند که در زندگی فردی، اجتماعی، سیاسی و معنوی انسانها کاربرد دارند. در این میان، تقریظهای رهبری نوعی «تابلوی راهنما» برای جامعه محسوب میشوند تا مردم بدانند کدام آثار شایستۀ مطالعه و توجه بیشتری هستند.
انتشار تقریظهای رهبری بدون تردید به رونق ادبیات دفاع مقدس انجامیده و انگیزه نویسندگان و ناشران را برای پرداختن به این حوزه افزایش داده است. همچنین، این یادداشتها نقش مهمی در ترویج کتابخوانی و رونق بازار نشر دارند و ضمن افزایش آگاهی عمومی نسبت به آثار ارزشمند، موجب رشد تیراژ و استقبال گستردهتر از کتابها میشوند. در نهایت، میتوان گفت که این سنت ادبی و فرهنگی پلی میان اندیشههای راهبردی رهبر انقلاب و فضای ادبی کشور ایجاد کرده و بستری فراهم آورده است تا ادبیات مقاومت نهتنها در ایران، بلکه در سطح جهانی شناخته شود.
با این حال، نباید کثرت تقریظها را تنها مایۀ مباهات مدیران فرهنگی دانست. این تعدد خود زنگ خطری است مبنی بر وجود خلأهایی در سیاستگذاری و حمایت از ادبیات فاخر. رهبر انقلاب در مقام عالیترین مرجع فرهنگی کشور، گاه نقش جبرانی در حوزههایی ایفا میکنند که نهادهای مسئول در آن کمکاری داشتهاند. به بیان دیگر، تقریظها میخواهند جای خالی اقدام فرهنگی بهموقع و عالمانه را پر کنند و هر تقریظ، حامل پیام و راهنمایی برای سیاستگذاریهای آینده در حوزه فرهنگ و ادبیات است.
یکی از آسیبهای موجود در مواجهه با پدیده تقریظ، نگاه سطحی و تبلیغاتی است. مسئولان فرهنگی معمولاً به حفظ و ترویج ظاهری این سنت اکتفا میکنند و کمتر به تحلیل محتوایی آن میپردازند. حال آنکه لازم است نشستها و گفتوگوهای تخصصی درباره چیستی، جایگاه و پیام تقریظها برگزار شود تا مفاهیم آن به درستی فهم و استخراج گردد. رهبر انقلاب در تقریظهای خود نکاتی دقیق و کلیدی بیان میکنند که اگر از سوی مسئولان فرهنگی تحلیل و در سیاستگذاری لحاظ شود، میتواند موجب ساماندهی و رشد هدفمند ادبیات کشور شود. نگاه منفعلانه به این متون، دستاوردی برای جامعه ادبی نخواهد داشت و حرکت ادبیات انقلاب را کند میکند.
در نتیجه، تقریظهای رهبری را باید نه صرفاً نوشتههایی تمجیدی، بلکه بیانیههایی فرهنگی دانست که نقشه راه ادبیات انقلاب اسلامی را ترسیم میکنند. این متون علاوه بر تأثیر مادی بر فروش کتابها، موجب آشنایی مخاطبان با آثار ارزشمند، ترویج فرهنگ کتابخوانی و هدایت هدفمند سیاستگذاریهای فرهنگی میشوند و نقش کلیدی در حفظ و توسعه ادبیات انقلاب و دفاع مقدس دارند.
در ادامه چند کتاب تقریظ شده را به عنوان نمونه ملاحظه فرمایید. در انتهای مقاله لینک همه کتابهای تقریظ شده رهبر انقلاب که در فراکتاب عرضه شده است را ملاحظه میفرمایید.
تنها گریه کن
خانم اشرف السادات منتظری قهرمان داستان کتاب تنها گریه کن در آن مقطع در تهران و قم به طور مداوم در حال فعالیت و مبارزه بودند. در زمان دفاع مقدس نیز خانه قهرمان کتاب تنها گریه کن به یک پایگاه برای انجام تدارکات و کمک های پشت جبهه تبدیل شد. خانم هایی که قصد داشتند تا این کمک ها را انجام بدهند، در منزل ایشان جمع می شدند و به فعالیت هایی که از دستشات بر می آمد می پرداختند.
خانم منتظری می گفتند که نه تنها خانمها که سعی میکردم آقایان را نیز برای انجام این کارها همراه کنم و همه این ها قبل از این بوده است که ایشان مادر شهید شود. با وجود اینکه خانم منتظری یک زن خانه دار بود، اما به دلیل حس دغدغه و مسئولیت پذیری بالا، در اینگونه حوادث مرتبا در حال تلاش بود تا هرکاری که از دستش بر می آید را انجام دهد.
شاید به نظر برسد که ایشان کارهای سنگینی انجام میدادهاند اما جالب است که حتی در کوچکترین امور نیز شرکت و همکاری داشته و از انجام کارهایی مثل سبزی خشک کردن، قند شکستن و… دریغ نمی کرده اند. همان کار معمولی را انجام میدهد، نه کمال گرایی دارد که بگوید من فقط باید کارهای ویژهای انجام دهم و نه آدمی است که بگوید هرجا یک متولی دارد و این وظیفه ما نیست. از همان قدم های کوچک شروع می کند و به دلیل اخلاصی که دارد، خدا به حرکت ایشان برکت میدهد و این کارها ادامه دار شده است.
تنها گریه کن
جنگ و صلح
نوشتن جنگ و صلح هفت سال طول کشید و بارها و بارها تولستوی آن را بازنویسی کرد.انتشارجنگ و صلح را تولستوی در ابتدا به عنوان یک داستان سریالی روزنامه آغاز کرد و چاپ آن 1865 تا 1867 در روزنامه به طول انجامید؛ بعد از آن در سال 1869 اولین نسخه ی این رمان جذاب در چهار جلد و 15 بخش منتشر شد و در مدت کوتاهی به اغلب زبان های مختلف دنیا ترجمه شد و شهرت عالمگیر یافت.
جنگ و صلح نه یک رمان تاریخی است نه یک داستان جنگی و نه رمانی اجتماعی_ خانوادگی، جنگ و صلح زندگی در دل جنگ است؛ توصیف صحنه های نبرد روسیه با ارتش فرانسه به رهبری ناپلئون بناپارت در جنگی که سال های 1805 تا 1814 رخ می دهد و در کنار آن شرح زندگی چندین خانواده اشرافی با شرایط و عقاید مختلف همچنین زندگی مردم عادی با سختی های زندگی در یک کشور درگیر جنگ همه و همه کنار هم داستانی جامع و جذاب را ساخته اند که دوست داران هر یک از ژانرهای رمان می توانند به راحتی با آن ارتباط برقرار کنند. این رمان یکی از پرکشش ترین و جذاب ترین رمان های تاریخ ادبیات جهان است.
جنگ و صلح - دو جلدی
خاتون و قوماندان
این کتاب در 2 بخش به نامهای «ایران» و «سوریه» توسط «مریم قربان زاده» به رشته تحریر درآمده و توسط نشر «ستارهها» و مشارکت مرکز رسانهای فاطمیون و دفتر حفظ آثار و نشر ارزشهای مشارکت زنان در دفاع مقدس خراسان رضوی در شمارگان یک هزار و 100 جلد در سال 1399 چاپ و منتشر شده است.
خاتون و قوماندان روایت زندگی ام البنین حسینی همسر شهید علیرضا توسلی می باشد. «ام البنین حسینی» در یادداشتی در ابتدای کتاب خاتون و قوماندان آورده است: این کتاب، حاصل ساعت ها گفت و گو و نشست و برخاست من با دوست خوبم نویسنده توانمند خانم مریم قربان زاده است و امیدوارم افتخاری برای آیندگان و برگ زرینی از غیرت و شجاعت فاطمیون در تاریخ پر فراز و نشیب شیعیان باشد.
سالهای بعد از تو سخت میگذرد و همه دل خوشی من سه یادگاری است که برایم به امانت گذاشتی، همراهمان باش. صبح پیروزی نزدیک است و آخرین جنگ دنیا را مهدی موعود (عج) تمام خواهد کرد. ما به امید دیدار دوباره تو علم انتظار را بالا گرفتهایم.
خاتون و قوماندان
خاک های نرم کوشک
کتاب خاک های نرم کوشک شرح حال انسانی وارسته است که قبل از انقلاب در روستای گلبوی کدکن از توابع تربت حیدریه به کار سخت و طاقت فرسای بنایی مشغول بود و در کنار آن به خواندن دروس حوزوی نیز روی آورده بود تا اینکه بعدها به علت شدت یافتن مبارزات او زندانی و مورد شکنجههای وحشیانه ساواک قرار گرفت. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران زمینههای لازم برای رشد او مهیا شد چنان لیاقتی از خود نشان داد که زبانزد همگان شد و نامش حتی در محافل خبری استکبار جهانی نیز راه یافت. رمز رستگاری شهید برونسی عبودیت و بندگی بی قید و شرط او در مقابل حق و حقیقت بوده است.
خاک های نرم کوشک
تن تن و سندباد
خالق شخصیت تن تن در واقع «ژرژ رمی» نویسنده بلژیکی است که در سال(1929) سال ها قبل از نگارش کتاب تن تن و سندباد توسط محمد میرکیانی شخصیت «تن تن» را به همراه «میلو» سگ خانگیش آفرید. ژرژ رمی مجموعه داستان های مصوری درباره تن تن نوشت که در هرکدام از آن ها تن تن به سرزمین مختلفی مثل شوری، آفریقا، شرق آسیا و… سفر می کرد با ماجراهای مختلفی رو به رو می شد و به مردمی که گرفتار مشکل بودند کمک می کرد.
تن تن یک مجموعه استراتژیک بود که با اهداف خاصی تولید و تکثیر می شد. تن تن همیشه در نقش یک ناجی آمریکایی ظاهر می شد و طرف مقابل وی در داستان ها غالبا شخصیت های بد و خشن قصه بودند مثل سیاه پوستان آمریکا، قبایل بومی کنگو، نژادهای مختلف جنوب و غرب آسیا وخصوصا کمونیست ها و شوری که رقیب اصلی آمریکا در عرصه سیاست محسوب می شدند. هدف اصلی این مجموعه نشان دادن نگاه برتر غربی ساختن یک الگوی باهوش و جذاب برای نوجوان غرب و خصوصا نوجوانان آمریکایی بود. کم کم تن تن در فیلم و سریال ها نیز ظاهر شد ومدل مو و لباس پوشیدن وی در بین نوجوانان آمریکایی ترند شد و پس از مدتی مانند همه قهرمانان خیالی و پوشالی به فراموشی سپرده شد.
سال ها پس از این ماجراها در سال1370 (1991میلادی) محمد میرکیانی طی خلاقیتی بی نظیر با هدف بررسی داستان تهاجم فرهنگی غرب در قالب داستان، مجدداً شخصیت تن تن را زنده کرد و وی را مقابل سندباد و علی بابا قرارداد. در حقیقت میرکیانی تلاش کرده است، تهاجم فرهنگی غرب بر سرزمین های شرقی را در تقابل شخصیت های تن تن و سندباد نشان دهد.
تن تن و سندباد می خواهد افسانه های اصیل و پندآموز ایرانی با قهرمانانی که اتحاد صبر و عقل و تدبیر را راه حل مشکلات می دانند را در مقابل افسانه های پوشالی غرب با قهرمانانی که فقط با زور بازو و خشونت به هدف میرسند، قرار دهد.
تن تن و سندباد
