خشم در کودکان احساسی طبیعی و اجتنابناپذیر در فرآیند رشد است، اما گاه به رفتارهای پرخاشگرانهای مانند ضربه زدن، گاز گرفتن، جیغکشیدن یا تصاحب اسباببازی تبدیل میشود. در این مطلب چند کتاب برای کنترل خشم در کودکان معرفی میکنیم.
کنترل خشم در کودکان
بخوانید و آرام شوید
معرفی بهترین کتابهای داستان کودک برای مدیریت خشم
دلایل این رفتار متنوع است، کودکان خردسال در مواجهه با ناکامیهای یادگیری (مثل کار با قیچی یا بیان جمله) ممکن است احساساتشان را با پرخاشگری تخلیه کنند. ورود به محیطهای جدید مانند مهدکودک نیز با ایجاد دلخوری یا احساس بیتوجهی، رفتارهای انتقامجویانه برمیانگیزد. حتی عوامل سادهای چون خستگی، گرسنگی یا ناراحتی جسمانی- در صورت ناتوانی کودک در مدیریت هیجان- به قشقرق یا گازگرفتن منجر میشود. کودکان دبستانی هم تحت تأثیر مشکلات یادگیری یا ضربههای روانی (طلاق/بیماری در خانواده) با بروز خشم درماندهوار مواجهند. خبر امیدبخش اینجاست که با رشد زبانی و شناختی، کودکان بهتدریج جای مشتولگد را به کلمات میسپارند. در این مسیر، نقش والدین و مربیان، آموزش این اصل حیاتی است: «گفتوگو همواره کارآمدتر از خشونت است».
آموزش مهارتهایی مثل نامیدن احساسات، تکنیکهای آرامسازی (تنفس عمیق) و روشهای بیخطر ابراز خشم (نقاشی/فعالیت بدنی) به کودکان میآموزد این هیجان طبیعی را بهشکلی سالم مدیریت کنند. یکی از مؤثرترین و جذابترین راهکارهای آموزش این مفاهیم، استفاده از کتابهای داستان مناسب است: این داستانها با زبانی کودکانه و از طریق همذاتپنداری، مفاهیم انتزاعی را ملموس میکنند، الگوهای رفتاری سالم ارائه میدهند و راهحلهایی غیرمستقیم آموزش میدهند. در ادامه، تعدادی از کتابهای داستان کودک را با تمرکز بر شناخت خشم، مدیریت هیجان و تقویت هوش هیجانی معرفی میکنیم.
معرفی کتاب خشم قلمبه
کتاب خشم قلمبه اثر میری دلانسه (نویسنده و تصویرگر)، با ترجمه سیدمحمدمهدی شجاعی، نخستین بار در سال ۱۳۸۷ توسط انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شد. این کتاب به سرعت در کتابخانههای سراسر کشور با استقبال گستردهای مواجه شد و به یکی از آثار محبوب این انتشارات تبدیل گردید.
میری دلانسه در کتاب خشم قلمبه، فرایند مهار خشم توسط کودک را در قالب یک داستان تصویری روایت میکند. داستان پسر کوچولویی که پس از روزی سخت، خشمگین به خانه بازمیگردد. رفتارهای پرخاشگرانه او (پرت کردن کفشها، امتناع از غذا خوردن و…) به تجسم خشم در قالب هیولای قرمز غولپیکری به نام «قلمبه» منجر میشود. این هیولا شروع به تخریب اتاق و وسایل پسربچه میکند. در نقطه اوج داستان، او با شجاعت مقابل هیولا میایستد و راه مهار خشم را میآموزد…
خشم قلمبه با استفاده از تصاویر نیمهواقعی و تمامرنگی، مخاطب کودک را با چالش روزمره مدیریت خشم روبهرو میکند. این کتاب به مشکلی میپردازد که کودکان گاهی در بیان و صحبت درباره آن ناتوان هستند و تأثیرهای ملموس آن بر زندگیشان را بهسختی میتوانند تشخیص دهند یا از هم تفکیک کنند. درگیری اصلی داستان منازعه درونی شخصیت است که به کودک کمک میکند تا اشتباه خود را بشناسد. همین ویژگی کتاب را به داستانی آموزنده و تأثیرگذار برای کودکان و خردسالان تبدیل کرده است.
خشم قلمبه
معرفی کتاب گوسفندی که خیلی عصبانی بود
کتاب گوسفندی که خیلی عصبانی بود نوشته ژوزف تئوبالد (نویسنده و تصویرگر انگلیسی) از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۸۸ منتشر شده و به عنوان یکی از کتابهای محبوب و تأثیرگذار در حوزه آموزش مدیریت خشم به کودکان گروه سنی ۵ سال به بالا شناخته میشود.
داستان کتاب درباره گوسفندی به نام برفی است که در یک روز زمستانی، به سیبی که روی درختی است چشم میدوزد. اما وقتی به خودش میآید، متوجه میشود که پشمی سیب را خورده است. این اتفاق چنان برفی را عصبانی میکند که خشمش باعث لرزش زمین میشود و او را به درون گودالی تاریک میاندازد، جایی که با احساس تنهایی و خشم فروخورده خود روبهرو میشود. عصبانیت برفی در طول داستان به شکلهای نمادین و ملموسی نمایش داده میشد. او شاخ درمیآورد، دندانهایش از دهان بیرون میزند، به گلها لگد میکند، اردکها را میترساند و حتی دم گاو را گاز میگیرد.
این کتاب بهدلیل ترکیب هوشمندانه طنز با مفاهیم روانشناختی، برای سالهای متوالی در صدر کتابهای پرمخاطب کانون قرار گرفته و همواره توسط کودکان به امانت گرفته میشود. پایان باز داستان که برفی را در گودال تنهایی نشان میدهد، فضایی برای گفتوگو با کودکان درباره پیامدهای خشم کنترلنشده و اهمیت دوستی ایجاد میکند و آن را به ابزاری آموزشی برای والدین و مربیان تبدیل کرده است.
کتاب عصبانیت آنقدرها هم بد نیست
شما میتوانید فرد خوبی باشید و در عین حال عصبانی شوید. این واقعیتی انکارناپذیر است. هر کسی گاهی عصبانی میشود و این کاملاً طبیعی است. اما پرسش اساسی اینجاست که با این خشم چه باید بکنیم؟ آیا در برابر این احساس قدرتمند، حق انتخابی داریم؟
کتاب عصبانیت آنقدرها هم بد نیست با صراحت پاسخ میدهد، بله، کودکان حق انتخاب دارند. به همان اندازه مهم، بزرگسالان دلسوز و مسئول نیز در انتخاب محتوایی که درباره خشم به کودکان میآموزند، حق انتخاب دارند. این کتاب ارزشمند، کلیدی برای درک بهتر ماهیت واقعی خشم به دست میدهد. اینکه خشم دقیقاً چیست، چه حسی دارد و چه چیزهایی ما را به این نقطه میرساند. با کمک به کودکان و خودمان برای کسب این درک عمیقتر، میتوانیم راهکارهای سالمی برای مدیریت این هیجان قدرتمند بیاموزیم و به نسل بعد آموزش دهیم.
عصبانیت آنقدرها هم بد نیست با ترجمه روان مریم رزاقی مقدم و سپیده خلیلی (انتشارات سروش) دیدگاهی مثبت و واقعبینانه نسبت به خشم ارائه میکند. مهمتر از آن، راهنمایی روشن و عملی درباره چگونگی مواجهه سازنده با این احساس طبیعی انسانی در اختیارشان میگذارد. ماندی در این کتاب بهصراحت به کودکان میآموزد که خشم طبیعی است، اما آنچه اهمیت دارد، انتخاب ما در برخورد با آن است.
عصبانیت آنقدرها هم بد نیست
کتاب وقتی که عصبانی میشوم
کتاب وقتی که عصبانی میشوم اثر سمیرا گنجویان با تصویرگری حکیمه آقائیزاده (نشر متخصصان) داستان دختربچهای است که احساس عصبانیتاش را با زبانی ساده برای ما روایت میکند. او نشان میدهد وقتی عصبانی میشود، چهطور صورتش جمع میشود. دستهایش را مشت میکند و حتی گرمای خشم را مانند «بخاری روشن» در سرش حس میکند! گاهی آنقدر ناراحت است که دلش میخواهد سر عروسکش داد بزند یا آن را شوت کند.
اما این کتاب فقط دربارهی احساس خشم نیست؛ پیامی مهم و آرامبخش دارد. همه آدمها عصبانی میشوند و این حس کاملاً طبیعی است. نویسنده با مثالهایی ملموس از دنیای کودکان، مثل وقتی دوستی بدون اجازه خوراکیهایت را برمیدارد و… به بچهها میفهماند که عصبانیت بخشی از زندگی است.
پس از شناسایی و عادیسازی این احساس پرتلاطم، کتاب راهکارهای عملی، ساده و غیرخشونتآمیز برای مدیریت خشم پیشنهاد میدهد. این راهحلها مانند قطعات پازلی هستند که به کودک کمک میکنند هیجانهای خود را بشناسند و آنها را به شیوهای سالم هدایت کنند.
وقتی که عصبانی می شوم
کتاب خشم کوچولوی من
کتاب خشم کوچولوی من به نویسندگی و تصویرگری کریستوفر فکییر و با ترجمۀ یاسمن خزائی در نشر کاگو منتشر شده است. این کتاب که جلد اول از مجموعهی «منچهمه؟» میباشد، داستان کودکی را روایت میکند که همزمان با انجام کارهای روزمره، با هیولای خشم که نماد احساسات اوست، دستوپنجه نرم میکند. در واقع با هر اتفاق ناخوشایند مثل شنیدن «نه»، این هیولا ناگهان بزرگ و غیرقابلکنترل میشود.
کتاب به آموزش راهکارهای عملی مانند تنفس عمیق، صحبت دربارهی احساسات و… به کودکان میآموزد چگونه «خُلق کوچولو» را مهار کنند.
پیام اصلی کتاب این است که احساس عصبانیت طبیعی است. اما کودکان باید بیاموزند اجازه ندهند خشم بر آنها غلبه کند و پیش از خارجشدن شرایط از کنترل، آن را مدیریت نمایند. این کتاب برای تقویت هوش هیجانی کودکانی که تازه درک احساسات را آغاز کردهاند، اثری ایدهآل است.
خشم کوچولوی من
کتاب من خیلی عصبانی ام
کتاب بیکلام من خیلی عصبانیام منتشر شده توسط انتشارات جمال برای گروه سنی ۳ تا ۶ سال، با بهرهگیری هوشمندانه از تصاویر روایتگر و حذف عمدی متن، کودک را به خالق اصلی داستان تبدیل میکند. این اثر پیامدهای کنترل نکردن خشم و حسادت را در قالب ماجراهای جذاب به تصویر میکشد و همزمان مفاهیم بخشش و گذشت را از طریق نمادهای بصری گویا (مانند تغییر طیف رنگی از قرمزهای خشمگین به آبیهای آرامشبخش) انتقال میدهد.
تصویرگری حمید کارگری با حالتهای چهره قابلدرک و سکانسهای پویا، ذهن کودک را برای خلق روایتهای منحصربهفرد تحریک میکند. هر بار «خواندن» کتاب امکان آفرینش داستانی جدید را فراهم میسازد. این فرآیند نهتنها خلاقیت را پرورش میدهد، بلکه با وادار کردن کودک به توصیف صحنهها و کشف ارتباطات بین تصاویر، گنجینه زبانی او را غنی میسازد.
والدین میتوانند با طرح پرسشهایی مانند «احساس این شخصیت الآن چیست؟» گفتوگوی معنادار شکل دهند تا هم سخنوری کودک تقویت شود و هم هوش عاطفی او پرورش یابد.
من خیلی عصبانی ام
کتاب وقتی عصبانی میشوم
کتاب وقتی عصبانی میشوم از مجموعه ارزشمند «من خوب خوب خوبم» است که اصل آن توسط شرکت xAct Books تولید شده و با بازنویسی روان و هدفمند غلامرضا حیدریابهری و توسط نشر جمال برای کودکان فارسیزبان منتشر شده است. این کتاب راهکارهای عملی و اخلاقمحور مدیریت خشم را به مخاطب خردسال خود میآموزد. کتاب با جملاتی ساده و تأکیدی، کودک را همراهی میکند تا در مواجهه با عصبانیت، بهجای واکنشهای تکانشی، رفتارهای سازنده را انتخاب کند. مانند سکوت کردن پیش از سخن گفتن و… این کتاب بهوضوح بر رفتارهای جایگزین مثبت تأکید دارد همچون جیغ نزدن، انتقام نگرفتن، و …
کتاب وقتی عصبانی میشوم بهعنوان ابزاری مؤثر، نهتنها به کودکان کمک میکند هیجان خشم خود را شناسایی و کنترل کنند. بلکه پایههای رفتارهای اجتماعی مبتنی بر گذشت، مهربانی و حل مسالمتآمیز اختلافات را نیز در ذهن آنها تقویت مینماید و بهواقع گامی در جهت تحقق عنوان مجموعه «من خوب خوب خوبم» برمیدارد.
وقتی عصبانی می شوم
عصبانی شدن ممنوع
کتاب عصبانی شدن ممنوع نوشته حجت الاسلام غلامرضا حیدری ابهری و با تصویرگری دلنشین مهشید رجایی، گامی مؤثر در آموزش کنترل خشم به کودکان گروه سنی ب و ج است. این کتاب از مجموعه انتشارات کتابک، با زبانی ساده و جذاب، ۲۰ متن تفکری و کاربردی را برای مقابله با خشم و عصبانیت ارائه میدهد. نویسنده با بهرهگیری از مثالهای ملموس از زندگی روزمره کودکان و همراهی تصاویر رنگارنگ و دوستداشتنی، به آنها نشان میدهد که خشم چه پیامدهای ناخوشایندی میتواند داشته باشد و چگونه میتوانند با رفتارهای مثبت، آرامش را جایگزین آن کنند.
اگر به دنبال کتابی هستید که به کودکانتان مهارتهای کلیدی زندگی مانند کنترل خشم، خودباوری و توجه به درون را به شیوهای جذاب و مؤثر آموزش دهد، عصبانی شدن ممنوع انتخابی بینظیر است.
عصبانی شدن ممنوع
کتاب من عصبانی ام
کتاب من عصبانیام نوشته ایزابل توماس با ترجمه هایده کروبی، بخشی از مجموعه ارزشمند «مهارتهای زندگی» است. با زبانی ساده و تصاویر جذاب به کودکان ۵ تا ۷ سال کمک میکند تا احساسات خود به ویژه خشم را به شکلی سالم مدیریت کنند. این کتاب به کودکان اطمینان میدهد که تجربه احساسات منفی مانند عصبانیت طبیعی است. اما باید به شیوهای ابراز شود که به خود یا دیگران آسیب نرساند. نویسنده با بهکارگیری شخصیتهای کارتونی چندفرهنگی در موقعیتهای ملموس، بهصورت غیرمستقیم توضیح میدهد که خشم چگونه میتواند فرد را منزوی کند. چرخهای از ناراحتی را تداوم بخشد، همچنین اثبات میکند فریاد زدن یا برونریزی کورکورانه نهتنها خشم را کاهش نمیدهد، بلکه آن را تشدید میکند.
کتاب با ارائه راهکارهای عملی و تمرینهای روزمره مانند تکنیکهای تنفسی، بیان جملههای مثبت و فعالیتهای «جعبه ابزار احساسات»، کودک را تشویق میکند تا هیجاناتش را شناسایی کرده و انرژی خشم را به رفتارهای سازنده هدایت کند. این اثر نهتنها برای کودکان ابزاری کاربردی است، بلکه با بخشهای راهنمای والدین، الگویی برای همتنظیمی هیجانی در خانواده ارائه میدهد.
درباره ی احساسات- من عصبانی ام
وقتی لاکی عصبانی میشود
کتاب وقتی لاکی عصبانی میشود با ترجمه هستی سعادت (اثر جمعی از نویسندگان)، داستان آموزندهی لاکی، لاکپشت دانشآموز دوستداشتنیای را روایت میکند که با وجود علاقه به مدرسه و بازی با دوستانش، گاهی در دام خشم گرفتار میشود و نمیداند چگونه احساساتش را مدیریت کند. لاکی هنگام عصبانیت واکنشهای اشتباهی نشان میدهد؛ مثلاً با دوستانش دعوا میکند یا کارهای زشتی انجام میدهد که دیگران را ناراحت میکند. یکی از صحنههای کلیدی کتاب زمانی است که او پس از اختلاف با همکلاسیهایش بهجای حل مسئله، رفتاری تخریبی دارد. اما خانم معلم با درایت و آرامش، از «لاکپشت دانا» کمک میگیرد تا راهنمای لاکی باشد. لاکپشت دانا با صحبتهای ساده و عملی به لاکی میآموزد در لحظات خشم چه کند. مکث کند، نفس عمیق بکشد و احساساتش را بهجای پرخاش، با گفتوگو بیان کند.
پیامهای کتاب مانند اهمیت مکث هنگام خشم، درخواست کمک و جایگزینی گفتوگو با خشونت، بهگونهای طراحی شده که کودکان بتوانند آنها را در زندگی واقعی تمرین کنند. این اثر با ارائهی سناریوهای آموزشی آماده، راهنمای ارزشمندی برای والدین و مربیان در جهت تربیت هوش هیجانی کودکان محسوب میشود.
وقتی لاکی عصبانی می شود
