حکمت متعالیه یکی از جامع‌ترین نحله‌های فلسفه اسلامی است که توسط صدرالمتالهین بنیان گذاشته شد و با تلفیق دیدگاه‌های ابن‌سینا، بوعلی شیخ اشراق و ابن‌عربی، نظامی فلسفی ارائه می‌دهد که جمع بین عقل و شهود است و به فهم خدا، انسان و جهان می‌پردازد. این حکمت را می‌توان مانند دریاچه‌ای دانست که پنج رود فکری پیشین در آن به هم می‌پیوندند: فلسفه ارسطو، حکمای نوافلاطونی، حکمت سینوی، عرفان ابن‌عربی و اصول وحیانی اسلام، به ویژه تعالیم نهج‌البلاغه.

ملاصدرا با خلاقیت خود، نوآوری‌های فلسفه گذشته را تلفیق و نظامی پویا بنیان گذاشت که همچنان پس از چندین قرن زنده و فعال است. در نظام تربیتی و فلسفی او، انسان هسته و محور اصلی است و برنامه‌های آموزشی باید تمام قوای انسان را شامل شوند؛ نه تنها بعد روحانی و نفسانی، بلکه زندگی اجتماعی و دنیوی او نیز مورد توجه قرار گیرد. انسان در این نظام دارای تحول جوهری است و تربیت باید تمام وجود او را متحول سازد.

کتاب مبانی فلسفی صدرالمتالهین سعی دارد مبانی فلسفی صدرالمتالهین و مدلول‌های آن را برای برنامه درسی دانشگاهی حکمت تبیین کند. این کتاب مشتمل بر هفت فصل است که در آن مباحث زیر مورد بحث قرار می‌گیرد:

فصل اول: کلیاتی درباره زندگی صدرا
فصل دوم: آشنایی با مفهوم فلسفه و مبانی فلسفی
فصل سوم: تشریح مفهوم و سطوح برنامه درسی دانشگاهی
فصل چهارم: جایگاه فلسفه و مبانی فلسفی در برنامه درسی دانشگاهی
فصل پنجم: حکمت صدرایی و برنامه درسی دانشگاهی حکمت‌بنیان
فصل ششم: مبانی فلسفی معرفت‌شناختی، وجودشناختی، خداشناختی، جهان‌شناختی، انسان‌شناختی، معادشناختی و ارزش‌شناختی صدرالمتالهین
فصل هفتم: استخراج و معرفی مدلول‌های مبانی فلسفی برای برنامه درسی دانشگاهی حکمت‌بنیان

گزیده کتاب مبانی فلسفی صدرالمتالهین

بحث وجودشناسی یکی از عمیق‌ترین مباحث در حوزه ما بعدالطبیعه است و اساساً «وجود از آن حیث که وجود است»، موضوع این مبنا به شمار می‌آید. این بحث که از آغاز عصر تفکر فلسفی یکی از مهم‌ترین مباحث و مبانی فلسفی شناخته می‌شود، در قلمرو فلسفه اسلامی هر اندازه در بستر تفکر فلسفی پیش رفته و جلوتر آمده، پخته‌تر شده و اصالت خود را بیش از پیش باز یافته است؛ به‌طوری که از حد تلقی مفهومی در حوزه تفکر فلسفه مشاء پا فراتر گذاشته و با آغاز تفکر حکمت متعالیه در فلسفه ملاصدرا به اوج خود رسید و به عرصه مصداق و عینیت تعالی یافت.

اهمیت این مبنا در فلسفه به جایگاه و نقش اساسی وجود در نظام عالم مربوط می‌شود؛ از آن‌جا که قوام نظام عالم به وجود وابسته است و واقعیت عالم را هستی و وجود تشکیل می‌دهد، و از سوی دیگر انسان فطرتاً به دنبال کشف حقایق موجود در جهان است، بحث وجودشناسی را به نوعی می‌توان بحث حقیقت‌شناسی نامید و فلسفه را علم کشف حقایق و در رأس همه آن‌ها کشف حقیقت نهایی عالم دانست. به عبارت دیگر، «وجود» بنیاد همه موجودات و اشیایی است که متعلق همه علوم دیگرند و شناخت وجود و قوانین و احکام عام آن به نوعی شناخت بنیاد و موضوعات همه علوم و قوانین عام و مشترک آن‌ها به شمار می‌آید.