کتاب بیداری اسلامی pdf

معرفی کتاب بیداری اسلامی

بیداری اسلامی یکی از مباحثی است که از حدود دو قرن پیش مورد توجه اندیشمندان مسلمان قرار گرفته است. این حرکت در واکنش به انحطاط و عقب‌ماندگی داخلی و هجوم استعمار غربی شکل گرفت که ابعاد فکری، فرهنگی، سیاسی، نظامی و اقتصادی گسترده‌ای داشت و جوامع مسلمان را با چالش‌های عمیقی مواجه ساخت. مسلمانان در این دوران، از یک سو گرفتار فقر، جهل، استبداد و عقب‌ماندگی داخلی بودند و از سوی دیگر با تمدن نوین غربی مواجه شدند که هم چهرهٔ علمی و فناوری و هم چهرهٔ سیاسی و استعماری داشت. این دو مسئله در پیوند با یکدیگر، مشکلات فراوانی برای جهان اسلام ایجاد کرد و واکنش‌های سیاسی، فکری و اجتماعی مسلمانان، از جمله سیاستمداران، روشنفکران، علما و متفکران را برانگیخت. در طول دو قرن اخیر، تلاش‌های اندیشمندان و مصلحان دینی موجب حرکت به سوی تجدید حیات اسلام و احیای قوانین و دستورات دینی شد. این حرکت که در ابتدا محدود به مناطق خاصی بود، در طول چند دههٔ گذشته به سراسر دنیای اسلام گسترش یافته و از شرق آسیا تا شمال و غرب آفریقا و حتی میان اقلیت‌های مسلمان در کشورهای غیرمسلمان حضور یافته است.

علی‌رغم اینکه کتاب‌های ارزشمندی در خصوص بیداری اسلامی توسط اندیشمندان عزیز کشورمان به رشتهٔ تحریر درآمده است، در کتاب بیداری اسلامی تلاش شده است تا موضوعات و مباحث مهم و اساسی در حوزه‌های نظری و عملی بیداری اسلامی در یک سازمان‌دهی مناسب و کاربردی تدوین و ارائه گردد. با توجه به اهداف مورد نظر در تألیف این کتاب، مطالب آن در قالب چهار فصل به شرح زیر سازمان‌دهی شده است:

• فصل اول: با عنوان مفهوم‌شناسی و گونه‌شناسی بیداری اسلامی، ابتدا کلیدواژه‌ها، متغیرها و مفاهیم اصلی و تأثیرگذار در کتاب مورد بررسی و تعریف قرار گرفته و گونه‌شناسی جریان‌های فکری جهان اسلام، با تأکید بر جهان عرب به عنوان بستر و زمینهٔ شکل‌گیری جریان‌های اسلامی، توضیح داده شده است.

• فصل دوم: نظریه‌ها و الگوهای تحلیلی اندیشمندان و علمای اسلامی و غیر اسلامی در خصوص جریان‌های اسلامی و نهضت‌های اسلام‌گرایی به طور مفصل و جامع مورد بررسی قرار گرفته است. در این فصل، ۹ نظریه و الگو مورد بررسی قرار گرفته و در پایان فصل، خلاصه‌ای از آنها در قالب یک جدول مقایسه‌ای ارائه شده است.

• فصل سوم: برخی جنبش‌ها و نهضت‌های اسلامی مهم و تأثیرگذار در مناطق مختلف جغرافیای جهان اسلام به عنوان تجربه‌های عملی با دو معیار مواضع فکری و زمینه‌های پیدایش مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است.

• فصل چهارم: به جریان‌ها و نهضت‌های اسلامی دو سدهٔ اخیر ایران، تقریباً از آغاز قاجاریه تا پایان پهلوی، پرداخته شده است.

گزیده کتاب بیداری اسلامی

دکتر کلیم صدیقی معنی عام و متداول از جنبش‌ها را به تعریف جنبش‌های اسلامی نیز تعمیم می‌دهد. او در تعریف نهضت اسلامی (جنبش اسلامی) می‌نویسد: «نهضت اسلامی به آن بخشی از امت اطلاق می‌شود که امکانات و منابع معنوی، فکری، مادی و انسانی خود را در جهت تأسیس حکومت اسلامی بسیج می‌نماید» (صدیقی، ۱۳۷۵: ۱۰۷).

در تعریفی دیگر، جنبش‌های اسلامی را می‌توان حرکت‌های اصلاح‌طلبانه، مردمی و سازمان‌یافته دانست که خواهان تغییر وضع موجود به وضع مطلوب، مطابق با احکام و دستورات اسلام در ابعاد مختلف فکری، اعتقادی، سیاسی و اجتماعی، از طریق شیوه‌های مسالمت‌آمیز و غیرمسالمت‌آمیز در جوامع اسلامی هستند. گفتنی است که اراده و اعمال چنین اصلاحی، متضمن برخوردهای مختلف میان مسلمانان اصلاح‌طلب و دیگران در اشکال مختلف دولتی و غیر دولتی و در حوزه‌های ملی و فراملی است (امیری، ۱۳۸۹: ۱۳).

همهٔ این جنبش‌ها بر بازگشت به ارزش‌های اسلامی و احیای اسلام اصیل به عنوان تنها راه برون‌رفت از بحران‌های جهان اسلام تأکید می‌کنند (عنایت، ۱۳۷۰). به طور کلی، نهضت‌های اسلامی حرکت‌های اصلاح‌طلب، مردمی و سازمان‌یافته هستند که خواهان تغییر وضع موجود به وضع مطلوب مطابق با احکام و دستورات اسلام در ابعاد مختلف فکری، اعتقادی، سیاسی و اجتماعی از طریق شیوه‌های مسالمت‌آمیز و غیرمسالمت‌آمیز در جوامع اسلامی هستند (پاشاپور، ۱۳۸۲: ۱۵).