کتاب قرائت رحمانی

معرفی کتاب قرائت رحمانی

کتاب قرائت رحمانی به قلم حسن علی‌پور وحید اسلام رحمانی را شرح می‌دهد با تاکید به دیدگاه محسن کدیور. «قرائت رحمانیِ اسلام» مولود نواندیشی در حوزهٔ روشنفکریِ دینی و در شمار واپسین دستاوردهای آن است. از این رو، مؤلفه‌های مدرنیسم و پتانسیل‌های تئوریک و میدانیِ اندیشهٔ روشنفکری را با خویش همراه دارد.

 در چارچوب اسم و اصطلاحِ «اسلام رحمانی» ماندن، پژوهشگر را در یکی دو دههٔ اخیر متوقف می‌کند؛ ولی چنانچه کسی از دایرهٔ واژگان گام فراتر نهد و در حوزهٔ اندیشهٔ رحمانی مطالعه و تحقیق کند، با پیشینه‌ای کهن‌تر و عرصه‌هایی وسیع‌تر مواجه خواهد شد. با کنار نهادنِ لایه‌های بومی شده، می‌توان به ده‌ها سال پیش‌تر بازگشت و سرچشمه‌های قرائت رحمانی را نه تنها در ایران و جهان اسلام، که در گسترهٔ جهانی پی گرفت و با جریان فکریِ «رحمانیت ادیان» روبرو شد. تِز رحمانی، فراتر از اسلام و در مقیاس ادیان از سوی استراتژیست‌های بزرگ جهانی در حال پیگیری است.

در میان تئوریسین‌های ایرانیِ این تفکر، دکتر محسن کدیور بیشترین گستره و عمق در آموزه‌ها را فراروی مخاطبان خویش می‌نهد. مصمّم‌ترین چهرهٔ اسلام رحمانی در ایران را باید محسن کدیور دانست که بیشترین نقش را در تبیین و توسعهٔ قرائت رحمانی به نمایش گذاشته است. آقای کدیور مدعیِ ابتکار نظریهٔ اسلام رحمانی است. این کتاب به نظریه او می‌پردازد.

این کتاب چهار بخش دارد بخش اول، شامل کلیات است که بیوگرافی کدیور و تعریف و تبیین قرائت رحمانی را بیان می‌کند. بخش دوم، مبانیِ اسلام رحمانی است و استدلال‌ها و استنادهای این قرائت را به میان می‌آورد. بخش سوم، مؤلفه‌های اسلام رحمانی است که مهمترین ویژگی‌های این نظریه را جستجو می‌کند. بخش چهارم کتاب قرائت رحمانی، نیز حاوی نسبت اسلام رحمانی با اسلام وحیانی است که با عرضهٔ اسلام رحمانی به اسلام وحیانی، نسبت آن ها را می‌سنجد.

گزیده کتاب قرائت رحمانی

«اسلام رحمانی» اصطلاحی نوپدید در گفتمان سیاسی-دینی ایران معاصر و جهان اسلام است. موافقان بر آنند که مقصود از اسلام رحمانی تأکید بر رحمت و رحمانیت اسلام، معرفی چهرهٔ رحمانی دین، کاستن از تلقی خشونت‌آمیز آن و تعدیل قرائت‌های خشن اسلامی است. منتقدان، اسلام رحمانی را نسخه‌ای از اسلام سکولار و لیبرال می‌دانند که با چهره‌ای مأنوس‌تر و صمیمی‌تر میان جوامع اسلامی جلوه کرده تا از شدت واکنش مسلمانان در برابر آن بکاهد. اسلام رحمانی هنوز مراحل ابتداییِ تکوّن خود را می‌گذراند و ابهام‌هایی در خاستگاه و دلالت آن احساس می‌شود. منظور از اسلام رحمانی، دامنهٔ دلالت، زمینهٔ شکل‌گیری و برخی لایه‌های پنهان آن چندان مُصرّح و مشخص نیست. یکی از حلقه‌های مفقودهٔ تفکر رحمانی تعریف آن است. سهمی چشم‌گیر از کاستی‌های یادشده، مولود فقر منبع در معرفیِ این نظریهٔ نوین است.

سخنرانیِ کدیور با عنوان «اسلام رحمانی» مبسوط‌ترین منبعی است که در خصوص اسلام رحمانی و از سوی مبلغان این اندیشه ارائه شده است. وی در این گفتار ادعا می‌کند که مبتکر اسلام رحمانی است و آن را قرائتی نو از اسلام و در عرض قرائت‌هایی چون: اسلام انقلابی، اسلام فقاهتی، اسلام سیاسی، اسلام سنتی، اسلام بنیادگرایانه، اسلام سکولار، اسلام متحجّرانه، اسلام لیبرال، اسلام آمریکایی، اسلام ناب محمدی، اسلام طالبانی، اسلام فاشیستی و اسلام سبز می‌نشاند.

او بیشترین کاربران و اقبال‌گرانِ این اصطلاح را رهبران جنبش سبز و حامیانِ گفتمان اصلاحات در ایران می‌داند. هرچند وی در سال ۸۹ ادعا می‌کند که اصطلاح «اسلام رحمانی» را سال‌ها قبل اختراع و استفاده کرده، اما مراجعه به این اندیشه و تمرکز بر آن همزمان با جنبش سبز و پس از آن به چشم می‌خورد. رحمانی‌اندیشی برای او می‌تواند یکی از رهاوردهای جنبش سبز تلقی شود، یا دست‌کم حوادث سیاسی و انتخاباتیِ سال ۸۸ ایران را همچون کاتالیزور و عاملی شتاب‌بخش در مراجعه به این اندیشه و تمرکز بر آن در نظر گرفت. یکی از شواهد این ادعا نوشتارها و گفتارهای انتقادیِ پُرشماری است که همزمان با جنبش سبز و پس از آن پیاپی دربارهٔ جمهوری اسلامی و ولایت فقیه از سوی وی خلق شد.